Amfibieen I Introductie leefwijze en gedrag bij Kikkers .

Amfibieen workshop  I introductie leefwijze en gedrag Kikkers 

Een zestal kikkers van deze viervoeters (tetrapoda) zijn inheems in Nederland . Ze hebben een eigenaardige deels verborgen levenswijze die meestal veel belangstelling genereert tijdens de voortplanting ,waarna de gedaanteverwisseling geschied. Het gaat niet altijd goed met de kikkers en padden,want deze komen in de knel met toenemend verkeer,minder poelen en te veel versnipperde gebieden ,ander probleem is toenemende verstening van veel tuinen en bestrating van parkranden of erven, wat  zeer nadelig is voor de struik,grond en gebladerte behoevende dieren. De leefsystematiek wat begint bij microorganismen,ongewervelden, en kleine insecten zoals kevers,wantsen en cicaden raakt daardoor ernstig beschadigd,microklimaat verschraald en daarmee ook de belangrijkste voedselbron van kikkers,padden en ook kleine insecteneters . Op de Veluwe, wat allemaal beschermde Natura 2000 gebied is ,mogen terreineigenaren,gemeenten en ook tuin-landgoedhouders gerust meer aandacht besteden voor het welzijn van amfibieën dat in dit kopje de kikkers nader bekijkt .

Op de Veluwe en Overijssel komen nog steeds een aanzienlijke stapel amfibieen voor, de kikkers zijn vertegenwoordigd in zes soorten ,waar de verwante padden (5) even apart behandelen .
Niet van alle dagen zijn er nog overal grote populaties (grote leefsamenstelling ) te vinden ,sommige soorten kikkers als de Poelkikker,Heikikker zijn wel degelijk achteruit gegaan door verdroging van leefgebied of verdwijnen van geschikt poelen . De Boomkikker (hyla arborea) die altijd al zeldzaam was in de regio is sinds 1970 al uit de Oost-Veluwe  verdwenen ,wel worden er stelselmatig dieren ontdekt verm. zijn dat geintroduceerde dieren , in Overijssel en de Achterhoek komt de Boomkikker wel veelvuldig weer voor nadat er een groot poelen en leefgebied verbeteringsplan is opgezet .

De kikkers die we vaak in de tuin, park en bosrand tegen komen in allerlei poelen, vennen ,vijvers en slootjes zijn meestal bruine kikkers (Rana temporaria)
Kikkers zijn bijzondere dieren die leven op de grens van land en water, daardoor is er naast een dubbele levenstijl ook een vereiste dat deze beide elementen,land-bodem  en ook de wateroppervlakken of wateren van goede kwaliteit mag zijn .

Optimaal leefgebied heikikker,grote veenvennen met omringende taluds met ruigte en rijke grasstructuren .

 Afgetakeld hoogveen,pijpestrootje,leefgebied van heikikker,poelkikker,bastaardkikker ,gewone pad en bruine kikker 

Kikkers hebben vrijwel altijd sterk gespierde en lange achterpoten, die bij veel soorten dienen om grote afstanden te springen. Alle kikker- en paddensoorten, ook zij die amper kunnen springen, zijn ook vaak goede of redelijke zwemmers dankzij de krachtige achterpoten. De overwegend waterbewonende soorten hebben zwemvliezen tussen de tenen om uitstekend te kunnen zwemmen.

In het water levende amfibieën hebben een water- en zuurstofdoorlatende huid, die daarom zeer dun is. Toch hebben vele amfibieën, zowel salamanders als kikkers, aanpassingen om in koelere gebieden een winterslaap te houden. De huid wordt dan droger en meer waterafstotend waardoor ze langere tijd op het land onder stenen of in holletjes kunnen verblijven.

Een typisch kenmerk van alle amfibieën is dat de huid vele klieren bevat. Deze hebben voornamelijk een slijmvormende functie, daarnaast produceren alle amfibieën gifstoffen of andere irriterende substanties middels vaak duidelijk zichtbare klieren op de kop achter het oog, die paratoïden worden genoemd. Veel Europese kikkers hebben twee duidelijk zichtbare huidplooien aan weerszijden van de rug, de dorsolaterale lijsten. Veel soorten kikkers en salamanders en met name de  padden hebben vele kleine, wratachtige bobbeltjes op de rug, die eveneens een klierfunctie hebben.

Amfibieën moeten net als reptielen regelmatig vervellen, maar doen dit meestal 's nachts en binnen korte tijd waardoor dit maar zelden wordt waargenomen. Het vervellen is een intensieve bezigheid en veel amfibieën sperren de bek wijd open, maken kronkelende bewegingen met het lichaam, blazen zich op of schuren langs voorwerpen om de huid te laten scheuren. De huid is vliesachtig en doorzichtig en wordt meestal opgegeten .

Voeding en fourageergedrag .

Kikkers in ons land en Westelijke delen van Europa ,zijn overwegend overdag en ook delen van de avond en soms in de nacht actief . Ze maken graag gebruik van de warmere maar ook vochtige delen van de dag . In de vroege morgen warmen ze zich op , soms massaal zonnend,daarna gaan ze op jacht en of op zoek naar een nieuw territorium, de tuin van de buren , een nieuwe poel of kikkers ondernemen een lange trektocht door het bos en veld om een nieuw leefgebied en daarmee aansluiting met andere populaties (soortgenoten) contact te maken .

De bruine kikker,Heikikker,Groene kikker komplex verstaan we hieronder ,de afstanden die afgelegd worden zijn tientallen, honderden meters tot soms enkele kilometers afhankelijk van de luchtvochtigheid en de geschiktheid van het terrein .

Landgoed op de Zuid-Veluwe met vele poelen en sprengen in een vochtig bosgebied,hier kunnen kikkers,padden en salamanders uitstekend overleven en stabiele leefomstandigheden vinden .Door de ietwat hoge vegetatie en ondergroei,bosopslag is dit biotooptype vooral voor de Ranidae soorten geschikt .

Migratie afstand circeldiagram voor de amfibieen

 die in Nederland en omstreken worden gevonden ,De gewone Pad heeft hier de grootste richtwaarde,(n=2200) de Springkikker (*n=1200) minder doordat deze afhankelijk is van vochtige bosgrond.Ook de Bruine kikker kan grote afstanden overbruggen, de rest van de soorten zijn beperkt mobiel .Dit geeft aan hoe belangrijk het is dat er in de directe omgeving steeds stapstenen ontstaan waar de dieren kunnen verblijven en bijtanken ,hun energiehuishouding op peil kunnen houden ,dmw van poelen,sloten,kreken ,beken,vijvers en of moeraslanden is dit mogelijk . 

Padden hebben een betere bescherming dan de meeste kikkers om lange afstanden te overbruggen door hun dikkere huid en betere waterhuishouding , dat zou je niet zeggen als je hun ziet bewegen, de meeste kikker springen enorme afstanden, zoals de Groene kikkers, Bruine en vooral de Springkikker, deze laatste haalt sprongen van 1,5 tot ruim 2 meter , echter hun fysiologische afhankelijkheid en bouw laten niet toe dat er te ver van hun aangemeten leefgebied word verwijderd .

De heikikker plant zich vroeg in het voorjaar voort (half maart). Onder invloed van de hormoonhuishouding worden de anders lichtbruine mannetjes heikikkers tijdelijk opvallend blauw gekleurd. Deze blauwe kleur is om de vrouwtjes heikikkers te imponeren en is alleen vlak voor en rond de paring zichtbaar . De vrouwtjes zetten één of twee eiklompen met ieder 500 tot 3000 eitjes af op een ondiepe beschutte plaats in het water. De eitjes ontwikkelen zich binnen 2 tot 4 weken tot kleine heikikkertjes. De jonge heikikkers zijn na ongeveer twee tot drie jaar zelf geslachtsrijp. Heikikkers overwinteren op land verscholen onder boomstronken, stenen en in holen .

 Heikikker(r.arvalis)

 Amfibieën kunnen  niet goed functioneren als het te koud is, ze worden dan langzaam. Veel amfibieën hebben een ideale temperatuur en als het warmer wordt raken ze al snel oververhit, ze hebben een veel grotere tolerantie voor kou dan voor warmte. De Zuid-Europese grottensalamanders uit Noord-Italie en Zuidoost Provence zijn extra specifiek aangepast voor leven in koude habitats ,ze  leven in wateren van 5 tot 10 graden Celsius en overleven kamertemperatuur (24 graden Celsius) niet lang. Een aantal soorten kikkers heeft stoffen in het bloed die ze beschermen tegen vorst van enkele graden onder nul. De Amerikaanse soort Rana sylvatica kan zelfs volledig bevriezen en toch overleven en ontwaken in de lente. Veel amfibieën die in koelere gebieden leven zoeken in de winter naar beschutte plekken en houden een weken- tot maandenlange winterslaap. Vaak overwinteren amfibieën in de winter ook onder water. In heel warme streken houden veel soorten juist in de zomer een rustperiode, vaak door zich in te graven in de bodem of in de modder, wachtend op vochtige tijden, dit wordt aestivatie genoemd.

Voor alle amfibieën die op het land leven geldt dan ook dat ze maar korte tijd in een droge omgeving kunnen leven. In de praktijk blijven ze in de omgeving van oppervlaktewater zoals de groene kikkers, of ze blijven overdag op plekken met een vochtig microklimaat .

 Rugstreeppad,gevoelige soort

Bruine kikker,zeer algemeen ,explosieve broeder 

Kikkers ,padden en salamanders .Amfibieen wat zijn dat eigenlijk precies ?

Kikkers, Padden en salamanders ,de amfibieen wat zijn dat eigenlijk precies ? 

Als je vroeger keek toen we allemaal jong waren naar de sloot of grote vijver gingen in de buurt,gewapend met schepnetje en een emmertje of een wekfles ik praat voor onze jeugd in de 80ér jaren, wisten we de kikkers gemakkelijk te vinden .
De sloten zaten altijd met minstens 30 cm waterniveau vol met leven, waterkevers,wantsen,torretjes (schrijvertjes) en ja hoor, ze zijn er weer die kleurige kikkers,bruin,rood,gevlekt en soms geelachtig,en ja had ook van die hele dikke Groene ..die waren soms zo groot nog groter dan je hele hand !..
Aankachelend op ons fietsje gingen we na school en soms tussen de middaguren zelfs ,naar de sloot niet ver hoor, maar een 1 km fietsen .en dan hadden we de hele tijd plezier .

Die langwerpige beestjes met zo´n supersnel kronkelstaartje  en gelige of oranjeachtige buikjes en zwarte vlekjes, de watersalamanders, die waren ook zo interessant . Altijd kwamen we wel met een aantal dieren terug, namen deze mee naar school en deden ze in een groot aquarium met een stuk plat kurk erbij,waterplantjes  en wat vissenvoer, en ook watervlooien ....Wisten wij veel , dit was machtig mooi om ernaar te blijven kijken, zo was er altijd wat te beleven in de klas,ook als er even niets was te doen of als we klaar waren met een lesje, snel rennen naar het aquarium, voor de salamanders, en later ook kikkervisjes .

 Ols de Blerck,revisiting,het veld

De jonge kikkers, de grote salamanders en soms ook wat jonkies die waren t leukst omdat ze zo beweeglijk waren en bovendien goed te vangen met een beetje schepnet .

Het lukte ook nog wel door heel snel met een lege jampot door de sloot heen schuiven, er zaten dan ook jonge visjes soms in , waarschijnlijk stekelbaarsjes  of zoiets . Ja met een paar potten,fles en een schepnet naar de sloot of de grote vijver of poel aan de overkant van de Zwaluwenburg dat was een feest .
Geen dag was ooit nog t zelfde , hoeveel zullen we deze keer vinden , meer dan 40, misschien wel 50!, en zullen we weer wat kleintjes kunnen treffen...we gaan ermee kweken ja als echte bio- onderzoekers, we worden bioloog .!  En het was nog niet gezegd of de volgende serie salamanders, gingen reeds hun relatief veilige voortplantingssloot voorlopig moeten verruilen voor een ongemakkelijker verblijf in een niet al te groot plastic aquariumverblijf . wel met lekkere hapjes en we zullen ze steeds even aaien en proberen tam te maken ... dan hebben ze vast net zoveel plezier als wij ....

Jonge kinderen ik vond toevallig afgelopen jaar weer een aardig groepje net als t jaar ervoor in de zwaluweburg poel aan de gang met kikkers en padden, en salamanders....g.

Zo leren ze teminste wat er te vinden is en te belevne inde greweldig is dat !

Mijn inziens een verrekte belangrijk tijdverdrijf , mogelijk 20 x nuttiger en zinvoller  dan met een gameboy of I-pad spelen of  op een nietszeggend spel of filmpje reageren 

De jeugd van tegenwoordig leert op deze manier met de meer dan uitgebreide belevingen en avonturen te ervaren en te ontdekken in de natuur , 

.

Amfibieen beschermen bij de Kikkerwacht-Noord-Veluwe: het veld in 2015 !

Amfibieen activiteiten 2015 

In 2015 is het jaar weer zacht begonnen , rondom de jaarwisseling heb ik door het zeer matige winterweer al kikkers en een enkele pad actief gezien ,het is een trend die door lijkt te zetten door de opwarming van het klimaat . Niet altijd voorspoedig trouwens want door de te zachte winter ,worden veel soortgroepen onstabiel en bij het boven komen uit hun schuilplaatsen, denkend dat het voorjaar al intreed kunnen de amfibieen,reptielen maar ook kleine zoogdieren onaangenaam verrast worden door de dan eindelijke intredende winterkou...

Half Januari trekt eindelijk de winter aan en word t kouder,temperaturen rond het vriespunt zijn bereikt. De kikkers, padden en salamanders op de Veluwe zitten weer diep in de poelbodem,sloot of vennen of leemkuilen . Enkele soorten verplaatsen zich juist diep onder bladerhopen, grote boomstronken en gaten of in gras verstopte muizenholen schuilend voor de wintertemperatuur waar de elementen flink minder vat hebben op de dieren .

Amfibieën zijn afgelopen jaar over het algemeen in de Noord-Veluwse bemonsterde gebieden redelijk goed  gevonden aantallen zijn stabiel of stijgen locaal ,de grote bosvijver in het verlengde van de Eikenlaan op Zwaluwenburg is werkelijk vergeven van de bruine kikkers in Maart-April en lopen de schattingen uiteen van 900 tot meer dan 1250 dieren volwassen,ook de kleine watersalamander is daar massaal aanwezig met waarschijnlijk enkele duizenden exemplaren.deze vijver is zo´n 30 m in de grootste lengte heeft een zandbodem en redelijk half ondergedoken en drijvende waterplanten. ,Op de Haere in de grote zandpoel met zeer weinig waterplanten .telde ik uiteindelijk een recordaantal gewone padden (bufo bufo) van minstens 3300 exemplaren, deze houden zich op en nabij het waterwingebied op . Enkele honderden Bruine kikkers (Rana temporaria ) waren ook aanwezig met nog een klein aantal Bastaard of Middelste groene kikkers ( R.esculenta komplex') .

De poelkikker komt in dit deel van de Zoom-Haere waarschijnlijk geheel niet voor, maar wel in de richting Veluwemeerrand bij Elburg en in Doornspijk . Er komen grote aantallen in de Leemkuil bij Tongeren voor en zijn Poelkikkers ( R. lessonea ) te vinden in de vennen en veentjes in het Eperholt en bij de nu opengestelde zones van de Doornspijkse heide-Woldberg . 

Bijzonder zeldzaam is de Heikikker (Rana arvalis) in deze regio  waarvan ik in de afgelopen jaren maar slechts enkele dieren van heb kunnen vinden. De Moorfrog,(veenkikker) is slechts op de Tongerensche heide en wisselse veen,(boerweg) wel in redelijke aantallen te zien . De Rugstreeppad ( Bufo calamita) waar ik intensief naar heb gezocht sinds 2004 al, is zeer schaars aanwezig maar de  nieuwe waarnemingen in de buitengebieden van t Harde,Elburg de vijvers-vennen op Dennenrhode en omgeving van t station ´t Harde waar ik ze wel tegenkwam is de soort toch nog aanwezig in de directe omgeving al is deze lastig waar te nemen . Markant is de melding van een middelbare school in Oosterwolde (Juli,2014) waar de padden in de vijvers zijn gevonden en zelfs binnen .

Op een aantal plaatsen vond ik Rugstreeppadden wegrennend, of vastgelopen in een put of grote kuil, na alle waarschijnlijk was ik vorig jaar getuige van de voortplanting van rugstreepjes in een zandige poel op het zuiden van de Haere de Zoom .

Inventarisaties en Amfibieentrek 2015 

De Rugstreeppad, de zeldzame Kamsalamander, de Heikikker en de eveneens op de doelsoortenlijst staande Poelkikker zijn de ´topdogs´ die we hier locaal kunnen tegenkomen .In de regel zijn naast de algemene soorten dat weer de aandachtnemende soorten ,maar de manier van zoeken blijft gelijk. We bezoeken slecht bekende locaties, poelen ,vennen en beken, en zandputten om uit te vissen wat er voorkomt , daarnaast worden grote landschapspoelen en veentjes wat langduriger in de gaten gehouden ook op geluidsactiviteit midden op de Noord en de Noordoostelijke Veluwe, waar waarnemingen van de nu zeer zeldzame Knoflookpad(Pelobates fuscus) bekend zijn,onder meer in Tongeren,Wisselse veen,de Leemkuil en volgens sommige meldingen naast die van Hattem Zuid en Wapenveld ook in de bossen bij Molecaten,
Bij Molecaten de Leemkuil zijn we ook een aantal maal geweest en hebben we onder meer de Kamsalamander (Triturus cristatus) gevonden en zeer mooie kleine watersalamanders.

Vanaf ´t Harde en Wezep zullen enkele veldexcursies met de bedoeling om t veldwerk te ondersteunen en er wat van te leren beginnen ,en met enige regelmaat ook in Nunspeet, vanaf het Bostransferium .

Gebieden waar gezocht moet worden betreffende wateren in Elburg,Oldebroek, Epe,en Heerde . Specifiek voor de Knoflookpad in de nabij gelegen locaties waar deze gemeld is gaan we een aantal punten bemonsteren in Tongeren, en in het Ijsseldal .

In samenwerking met enkele fanatieke Knnvérs gaan we dan het veld in met goede moed, veldspullen en ontsmettingsmiddelen, want we willen niet de amfibieen nog meer infecteren door het verspreiden van eventuele ziekteverwekkers . 

 

Boven de bruine kikkers in het vroege voorjaar, nog enigszins dof van kleur,veranderen later in roodachtige tot marmergekleurde met beige vlekken fraaie forse kikkers. Heikikkers hebben een spitse snuit en zijn overwegend grijzeachtig,creme met een prachtige lichte middenstreep,op donkere laterale lengtrestrepen.

  Boven : Unieke zeldzame opname van een Knoflookpad (P. Fuscus) die net de grond in verdwijnt ,Ijsselvallei,Nw Overijssel. (_2013) 

De hoop bestaat om de meer dan 16 jaar geleden gevonden Knoflookpad terug te vinden in Tongeren, het Noord-Gelderse Ijsseldal tussen Hattem en Wapenveld, bij Welsum waar een 2-tal locaties nog steeds geschikt eruit zien en ten noorden van Twello. onder meer . De knoflookpad is erg zeldzaam en heeft nodig voorzieningen nodig om de afgesneden populatiestructuur trachten te herstellen . Dit is een zeer complex werkje vooral om de populaties die resteren, behalve een aantal al flink achteruit zijn gegaan . De hoop om nog bestaande oude populaties of bewijs ervan in de vorm van nakweek te vinden zijn echter voldoende aanwezig .

De Knoflookpadden zijn familie van de Pelobatidae, waar 5 soorten van deze mysterieuze en heimelijke soorten in West-Europa ,vooral s´ nachts actief zijn en dan jagen en of op zoek gaan naar een partner .

De soort is flink achteruit gegaan door vernietiging van zijn primair leefgebied, de Ooibossen en aanliggende stroomdalgraslanden in de dynamische zone van de rivier of beekuiterwaarden . In de zandige poelen in het stroomdalgebied plant hij zich voort en in de stuifzandkoppen en heuvelige zandduinen  tussen het bladerdak in de ooibossen graven ze zich in in diepe holen om zich  te vertoeven en een veilige midzomer en winterschuilplaats te vinden . 

Amfibieenlezingen of presentaties 2015 

Kikkerwacht bij u over de vloer ?

Op een aantal locaties in ´t Harde ,Nunspeet en mogelijk Epe worden een aantal lezingen gegeven in wijkcentra en buurthuizen . Ook op aanvraag te reserveren .

Kundigheid is vanuit meer dan 25 jaar veldwerk en studie ontstaan al sinds werkgroep Rana in Zwolle, momenteel timmer ik met Anura en Lepidosauria aan de weg en doe ik onder de naam Archos vaak bezoeken en veldlessen op scholen en educatie centra .

Mail voor meer informatie,mogelijkheden en data : wolfhounds32@hotmail.com 

Of bel naar 0525 651767 . Kijk ook op                www.anomocoela.mysites.net 

Gegroet ,Marc Abuys